Eklemli her bölge kireçlenme tehdidi altında

Hareketle artan, dinlenmeyle azalan ağrılar hastalığın tipik belirtisi. Vücudumuz aşırı kullanım karşısında isyanını kireçlenmeyle gösteriyor. Çünkü yıllarca kullandığımız eller, ayaklar, daha doğrusu eklemler yıpranarak hastalanıyor. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Merih Sarıdoğan, kullanıma bağlı olarak erken kıkırdak yaşlanması oluşabileceğine de dikkat çekiyor.

Osteoartrit (kireçlenme) nedir?
Boyun ve eklemlerde, duruşa bağlı olarak vücudu zorlayan pozisyonlarda ve baş eğik çalışanlarda yıpranma olabilir. Biz buna kireçlenme diyoruz. Kireçlenmeyi bir yaşlanma hastalığı olarak da belirtebiliriz. Ancak, aşırı kullanıma bağlı olarak erken yaşlarda da kıkırdak yaşlı hale gelebilir. Devamlı atlama, koşma ve hareket gerektiren sporları yapan kişilerde kıkırdak erken yaşlanabilir. Devamlı bisiklet kullanan birinde de aynı pozisyonda çalışmayı gerektiren hallerde de kıkırdak yıpranabilir. Yani kıkırdakta erken yaşlılık oluşabilir. Ama genelde kötü kullanım olmaksızın da kıkırdağın yaşlanması mümkün.
Kırk yaşlarından sonra kıkırdak sıvı kaybediyor ve alınan kiloyla birlikte kıkırdağın doğal şeklinde incelme, kırılma, yıpranma oluşabiliyor. Yani kıkırdak bozulabiliyor. Kıkırdak, eklemin rahat etmesini sağlayan elastiki bir yapıdadır. Kıkırdak iyi çalışmayınca eklemin işlevinde aksaklıklar görülür. Bir süre sonra kıkırdak tamamen kalmaz ve kemiklerin sürtünmesiyle bazı sorunlar çıkabilir. Buna bağlı olarak kemikte de rahatsızlıklar ortaya çıkar. Bu, ağrı ve hareket güçlüğünü de beraberinde getirir. Örneğin sorun dizdeyse, hasta yürüme ya da arabaya binmede zorluk yaşayabilir.

Kireçlenme 40 yaşından sonra herkeste görülür mü?
Herkeste görülmez. Aşırı kullanımlar, dengesiz yük kaldırma, genetik yatkınlık, aşırı kilo ve doğuştan kemiksel bozukluklar bu rahatsızlıkları ortaya çıkarabilir. Doğuştan gelen bazı kemik uyumsuzlukları da neden olabilir. Eklem olan her yerde kireçlenme olabilir. En sık gördüğümüz yer diz, kalça, omur ve bel kireçlenmesi. Diğer yerlerde ikincil nedenlerle kireçlenme oluşabilir. Trafik kazaları ve uzun yatalaklık dönemleri kireçlenmeyi tetikleyebilir. Bunun yanında el kireçlenmesi de var. Bu da daha çok şekil bozukluğu şeklinde parmaklardaki ilk el eklemlerinde oluşabiliyor. Ağrıyla başlayıp şekil bozukluğuna neden olabiliyor. Bunun tedavisi hemen hemen yok. Uzun süre aynı hareketleri yapmak ve bırakmak ya da uzun süre hareketsiz kalmak, ardından birden hareket etmek de kireçlenmeye bağlı ağrılara yol açabilir. Ağrı beraberinde hareketsizliği ve şekil bozukluğunu getirebiliyor.

Kireçlenme bulguları nelerdir?
Kalça eklemi kireçlenmesi, ileri yaşın dejeneratif hastalığıdır. Genç erişkinde kalça kireçlenmesi, 20-40 yaşlarında başlar, yavaş ilerler. Cerrahi müdahale gerekmeden hastalar yılllar boyunca idare ederler.

Diz eklemi kireçlenmesi, travma veya ameliyat sonrası genç erkeklerde ve özellikle orta yaş ve yaşlı kadınlarda sıklıkla görülen bir dejeneratif eklem hastalığır. Sıklıkla obeziteyle birlikte gözlenir. Çeşitli çalışmalarda 65 yaş üzerindeki kişilerin yüzde 10-30’unda diz kireçlenmesi bildirilmiştir. El kireçlenmesi ise 45 yaşın üzerindeki kadın ve erkeklerde daha fazla görülür.

Osteoartrit, başlangıçta yavaş ve sinsi seyirlidir. Çoğu kez patolojik özellik gösteren birçok eklemde hiçbir yakınma olmayabilir. Bu yüzden hasta, hastalığın ne zaman başladığını belirleyemez. Hastalık belirti verdiğinde gözlenen yakınmalar ağrı, tutukluk, hareket kısıtlılığı, eklem genişlemesi, deformite ve fonksiyonel kısıtlılıktır.

Ağrı nasıl ortaya çıkar?
Ağrı, osteoartritte en önemli bulgudur. Genellikle eklem aktivitesinden hemen sonra ortaya çıkar. Tipik olarak hareketle artan, dinlenmekle azalan bir ağrıdır. Çoğu hastada eklemlerde sertlik hissi tanımlanır. Hastalar hareket başlangıcında çektikleri zorluğu veya ağrıyı bu şekilde tanımlayabilir. Kireçlenmedeki eklem sertliğinin en tipik özelliği hareketsizlik sonrası ortaya çıkan tutukluk hissidir. Eklemlerde hareket kısıtlılığı gelişir. Kemiksi çıkıntılar dışında yumuşak doku şişliği de görülebilir.

Osteoartrit nasıl tedavi ediliyor?

Ağrının kontrol altına alınması

Eklem fonksiyonlarının korunması ve iyileştirilmesi

Kas kuvvetinin korunması

Sakatlıkların önlenmesi (düzeltilmesi)

Eşlik eden hastalıkların tedavisi

Tedavi komplikasyonların önlenmesi

Hastanın ve ailesinin eğitimi

Kireçlenmeye karşı hasta hareketlerini düzenlemeli. Dizlerde ileri derecede kireçlenme varsa ön kaslar kuvvetlendirilmeli.

Erken dönemde kireçlenmede kıkırdağın aşınmasını engelleyici egzersizlerle çevre doku güçlendirilmeli.

Hasta kilolu ise kesinlikle zayıflamalı

Uzun süreli egzersizlerle hastalık engellenebilir veya hastalığın önüne geçilebilir.

Kıkırdak beslenmesini düzenleyen yeni ilaçlar var. Bunlar, erken dönem kullanımda faydalı. Yine kıkırdak içine bir nevi ‘yağlama’ dediğimiz iki kemik arasındaki sıvıyı artıran, kayganlığı sağlayan ilaçlar var. Enjeksiyon şeklindeki bu ilaçlar horoz ibibiği ekstresinden yapılıyor. Kıkırdağı besleyen yeni tablet ilaçlar da kullanılıyor.

Güçsüz kaslar ve zorlanmalar da riskli

Kireçlenmede risk faktörleri:
Yaş: Osteoartrit, 25-35 yaş arasında yüzde 0.1, 65 yaş sonrası yüzde 80 oranında görülüyor.

Cinsiyet: Kadınlar erkeklere göre 2.6 kat daha fazla hastalık riski taşıyor.

Obezite: Değiştirilebilir risk faktörlerinden en sık görülenidir. Diz ve kalçadaki mekanik yüklenmeyi artırdığı için hastalığa neden olduğu düşünülüyor.

Mesleki zorlanmalar: Mekanizma tam olarak bilinmemekle birlikte eklemlerin aşırı yüklenmesi ve zaman içinde tekrarlayan travmalar kireçlenmeye yol açabiliyor.

Spor aktiviteleri: Bazı sporların eklemlerde kireçlenmeyi hızlandırdığı ileri sürülüyor. (Güreşte diz ve dirsek, futbolda diz, ayak bileği, ayak gibi).

Eklemlerdeki bozukluklar ve daha önceki hasarlar: Kalça ekleminde epifiz kayması ve parhes hastalığının kireçlenme için yatkınlık oluşturduğu biliniyor. Menisküslerde daha önce oluşmuş hasarların ve geçirilmiş menisektomi operasyonlarının diz kireçlenmesini artırdığı gösterilmiştir.

Kas güçsüzlüğü: Kuadriseps (diz ve kalça arasındaki bölge) kasında zayıflık osteoartritli hastalarda oldukça sık görülür. Buradan yola çıkılarak yapılan çalışmalarda kuadriseps kasındaki zayıflığın bazı hastalarda kireçlenmenin başlamasında ve hızlanmasında etkili olduğu saptanmıştır.

Genetik faktörler: Hastalığın bazı alt gruplarında daha etkili olur.