Vejetaryen nedir, nasıl olunur?

Vejetaryen diyetler, sık görülen bazı hastalıklara kapılma riskini düşürüyor, kilo vermeyi kolaylaştırıyor ve daha çevreci bir yaklaşıma sahip. Ne var ki, ortada çok fazla efsane ve yanlış bilgi dolaşıyor. Vejetaryenlik hakkında en yaygın sorulara açıklık getirmeye çalışalım.

Eğer vejetaryen olmak gibi bir tercih yapmak üzereyseniz vereceğimiz bilgilere ihtiyacınız var.

Kaç tür vejetaryenlik var?

Vejetaryen diyetlerin birkaç farklı türü vardır. Vegan olarak adlandırılan “sıkı” vejetaryenler, hayvansal hiçbir ürünü ağızlarına koymazlar. Diyetlerinin ana mönüsünü meyveler, sebzeler, baklagiller, tahıllar ve çerezler oluşturur. Lacto-vejetaryenler, bitkisel yiyeceklere ilaveten süt ve süt ürünlerini de tüketirler.

Lacto-ovo vejetaryenler ise, diyetlerinde bitkisel yiyecekler ve süt ürünlerinin yanı sıra yumurta da bulundururlar. İster tavuk ister balık olsun, hayvan eti yiyen hiç kimse vejetaryen olarak nitelendirilemez. Bununla birlikte, vejetaryen diyetlerin sağlık açısından faydaları daha bilinir hale geldikçe, insanlar et tüketimini azaltmaya başladılar. Örneğin, kırmızı et yerine tavuk ve balık tüketmek veya kırmızı eti haftada sadece bir-iki kez küçük porsiyonlar halinde tüketmek yaygınlaşıyor. Sadece beyaz et tüketen insanlar da yarı-vejetaryen bir diyetin uygulayıcısı olarak tanımlanmaya başlıyorlar.

İnsanlar neden vejetaryen olur?

Bunun çeşitli sebepleri var. Birçok insan vejetaryen diyet uygulamayı kilo vermek ve daha sağlıklı olmak için tercih ediyor. Bazıları, deli dana hastalığı gibi, son zamanlarda meydana gelen bazı üzücü olaylar nedeniyle et yemeyi bırakıyor. Ama büyük bir çoğunluk için bu, etik ve/veya tinsel bir konu. Kimileri, modern çiftlik/kesimevlerinde hayvanlara eziyet edildiğinden şikayetçi, kimileri dünyanın açlık sorunu ve çevresel konularla ilgili. Bir kısım insan ise sadece et sevmiyor. Ama vejetaryenlerin çoğu için, yukarıda saydığımız nedenlerin toplamı geçerli.

Vejetaryenlik ile dünyada açlık konusunun ne ilgisi var?

İnsan nüfusunun beslenmesi için hayvan yetiştirmek, son derece verimsiz bir yöntemdir. Bir örnek verecek olursak: ABD’de etinden faydalanmak için yetiştirilen hayvanlar, ABD nüfusunun beş katını doyuracak kadar tahıl ve soya fasulyesi tüketiyorlar. Hayvan yetiştirmek için kullanılan bir araziden, dört dönüm başına yaklaşık 75 kg et elde edilir. Oysa aynı dört dönüm arazide yaklaşık 9 ton patates yetiştirilebilir. Eğer Amerikalılar et tüketimlerini sadece %10 azaltabilselerdi, yılda 12 milyon ton tahıl açlık çeken ülkelere dağıtılabilirdi. Verilecek örnekleri çoğaltmak mümkün. Öyle görünüyor ki, vejetaryenlik ile dünyanın açlık sorunu yakından ilgili.

Vejetaryen diyetin sağlık açısından faydaları neler?

Vejetaryen diyetler, doymuş yağ, kolesterol ve hayvansal protein yönünden daha fakir olurlar. Buna karşılık, Vitamin C ve E gibi anti-oksidan vitaminler ve carotenoidler yönünden zengindirler. Genel bağlamda, vejetaryenler esasen, obezite, kalp hastalığı, yüksek tansiyon, osteoporoz ve bazı kanser türlerine -özellikle akciğer ve kolon kanseri- yakalanma risklerini azaltırlar.

Bir vejetaryen diyeti her zaman sağlıklı mıdır?

Her zaman değil. Bir vejetaryen et yerine, örneğin, yağ oranı yüksek peynirler yiyorsa, bunun sağlık açısından pek faydası olduğu söylenemez. Ayrıca, kızarmış patates, şekerleme gibi besinlerin de etle bir ilgisi yoktur. Vejetaryen veya değil, sağlıklı bir diyetin doymuş yağ ve kolesterol açısından düşük ve meyve, sebze, tam tahıl ve yağsız proteinler içermesi gerekir. Eti hayatınızdan çıkarmak, otomatikman sağlıklı beslenmeye başladığınız anlamına gelmez.

Vejetaryen diyet uygulamaya nasıl başlanır?

Bu kişiden kişiye değişir. Bazı insanlar sadece bunu yapmaya karar verir ve daha fazla sorgulamadan uygular. Diğerleri, diyetlerini kademeli olarak değiştirir. Önce haftanın bir-iki günü et yemeyerek başlayıp, sonra haftanın sadece bir-iki günü et yemek, bunun mümkün olduğunu görünce de et yemeyi tamamen bırakmak yöntemlerden biri. Ama dediğimiz gibi, diyetini nasıl değiştireceğine karar verip uygulamak kişiye bağlı.

Ya ailenin diğer üyeleri et yemeyi tercih ediyorsa?

Bu o kadar da zor bir durum değil. Vejetaryenlerle et yiyenlerin aynı masada barış içinde yemek yemeleri mümkün. Yeter ki biri diğeri üzerinde baskı uygulamaya kalkmasın. Yemeklerin çoğu, sebzelerin, tahılların ve etlerin bir karışımıdır. Yapılacak şey, bu malzemelerin ayrı ayrı servis edileceği yemekler yapmak veya yemeği yaparken bir kısmını ayırdıktan sonra etini katmak. Dışarıda yemek ise, gün geçtikçe daha da kolaylaşıyor. Artık çoğu restoranın, hatta fast-food restoranlarının bile vejetaryen mönüleri mevcut.

Vejetaryenlik zihinsel ve fiziksel kapasiteyi olumsuz etkilemez mi?

Bu soruyu, kısa bir araştırmayla bulduğumuz bazı ünlü vejetaryenleri sıralayarak yanıtlayalım:

Leonardo Da Vinci, Charles Darwin, Socrates, Eflatun, Sir Isaac Newton, Thomas Edison, Drew Barrymore, Candice Bergen, Kim Basinger, Paul McCartney, Woody Harrelson, Steve Vai, Alec Baldwin, Bryan Adams, Peter Gabriel, Leonard Nimoy, Liv Tyler, Jerry Seinfeld, Ralph Waldo Emerson, Mark Twain, Henry David Thoreau.