Yaz aylarında aşırı güneş benlere neden oluyor

Benler genellikle cildimizdeki kahverengi lekeler olarak tanımlanıyor ve fark etsek de etmesek de onlarla birlikte yaşıyoruz. Dermatolog Dr. Günnur Özarslan özellikle yaz aylarında bu benlere karşı uyarıyor. Son yıllarda cilt kanserlerinde görülen artış ve hekimlerin de bu konuyu daha çok gündeme getirmesi benlere olan ilgiyi artırdı.

– Benler nasıl ortaya çıkar? Oluşum sebepleri nelerdir?
Benler, melanosit adı verilen ve melanin pigmenti üreten hücrelerin oluşturduğu yapılardır. Bir kısmı doğuştan olabileceği gibi bir kısmı da sonradan (edinsel olarak) ortaya çıkabiliyor. Kahverengi, siyah ya da deri renginde olabilen benler genellikle bir tehlike oluşturmazken bazıları kanser riski taşıyabilmektedir.

Oluşum sebebi kesin olarak bilinmemekle beraber esas olarak kişinin kendi yapısı, tamamen kendi genlerindeki özelliklere bağlıdır. Bir kısmı doğumsal olabilen benlerin, sonradan ortaya çıkanlarda özellikle genetik yapıya ek olarak ultraviyolenin, yani güneşin etkisi çok büyüktür.

-Ben türleri nelerdir?
1. Konjenital benler: Doğumda veya yaşamın ilk birkaç haftasında oluşurlar. Küçük (1,5 cm), orta (1,5 – 20 cm) veya büyük (20 cm) olabilirler. Büyük konjenital benler üzerinde yaşam boyu melanom gelişme riski yüksek olduğundan, plastik cerrahi girişimler ile çıkartılmaları gerekir.
2. Displastik benler (clark nevüs): Çoğunlukla ergenlik çağında oluşur, ailesel olabilirler. Tek veya çok sayıda, düzensiz, keskin olmayan sınırlı, kahverengi, siyah veya kırmızı lekeler şeklindedirler. Klinik olarak erken evre melanomdan veya gelişme evresindeki olağan edinsel benden ayırmak oldukça güçtür.
3. Olağan edinsel benler: Çocukluk çağından erişkin çağa kadar herhangi bir yaşta oluşur, belli bir gelişim süreci izledikten sonra dururlar. Bazıları da yaşlılık çağında kaybolur.

– Benlerin tehlikeli olanlarını nasıl ayırt edebiliriz?
Benlerin tehlikeli olup olmadığını anlamak için öncelikle sayısına bakmak gerekir. Sayının çokluğuyla koyu renkteki benlerin varlığı ve özellikle renklerinde düzensizlik olanlar takip edilmelidir. Mesela bir benin içinde birden fazla renk varsa tehlikelidir.

Ayrıca normalde oval ya da yuvarlak olan benlerin sınırları düzensiz, yani dantel gibi girintili çıkıntılıysa bu da riskli durumlardandır.

Benlerin hareketlenmesi de tehlikelidir. Normal duran bir ben kısa süre içerisinde büyümeye ya da hızla renk değiştirmeye başlarsa takip edilmelidir.

Bunun yanında benlerin büyüklüğü de önem teşkil etmektedir. Benle yarım santimden itibaren risk taşımaya başlar. Bunun dışında hastanın diğer benlerinden daha farklı olduğunu düşündüğü, ani değişim gösteren, hızla büyüyen ya da yukarıda sayılanlara uysun ya da uymasın görünüşünden endişe duyduğu benleri de bir uzmana doktora göstermelidir.

Benlerin bütününe bakarsak ve hepsini birden değerlendirirsek, melanoma (kanser) dönüş riski yüzde bir civarındadır. Doğuştan olan benlerin ise özellikle büyük olanları malign melanoma dönüşme riski taşımaktadır. Bu nedenle yakından takip edilmeli ve gerekli görülürse cerrahi olarak çıkarılmalıdırlar.

– Benlerin yazın tehlikesi neden artar? Güneş benleri nasıl etkiler?
Benlerin güneşi gördükçe hem sayıları artar hem de yapıları bozulup dejenere olabilirler. Özellikle ani ve yüksek dozdaki güneş çok önemlidir. Özellikle yanık yapacak boyutta kızarma, soyulma gibi durumlar, deri kanserine dönüşme riskini artırır.

– Hangi ciltler tehlikede altındadır?
– Ten rengi açık olup, mavi, gri ya da yeşil göz rengine, yoğun çillere sahip olmak.
– Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde aralıklı olarak yoğun şekilde güneşe maruz kalmak
– Çocukluk döneminde geçirilmiş güneş yanıkları öyküsü
– Daha önce melanom geçirmiş olmak ya da ailede melanom öyküsü.
– Bireyde çok sayıda (ellinin üzerinde) ben bulunması.
– Displastik (atipik) ben olarak adlandırılan düzensiz benlere sahip olmak.

– Erken tanı için neler yapılmalıdır?
Her bireyin aylık periyodlarla kendi benlerini muayene etmesi çok önemli. Bu muayene sırasında saptanan bende asimetri, sınır düzensizliği, renk değişikliği (benin birden çok renk içermesi), belirgin büyüme, iltihabi reaksiyon ya da kanama cilt kanserine işaret edebilir. Erken evrede malin melanom asimetrik, açık – koyu kahverengi veya siyah renk gölgelenmeleri içeren, keskin olmayan sınırlı bir lekedir. Klinik olarak bu evrede yakalanması yaşamı kurtarır.

Melanom gelişimi açısından risk faktörleri bulunan bireyler için kliniklerine göre 3 ila 12 ayda bir dermatolojik muayene öneriliyor. Benlerin incelenmesinde muayenenin yanı sıra benin 10 kat büyütülerek içindeki yapıların görünmesini sağlayan “dermatoskop” adı verilen bir el aletinden de yararlanılıyor. Benlerdeki bazı anormallikler çıplak gözle saptanabilecek duruma gelmeden önce de dermatoskop ile daha erken dönemde saptanabiliyor. Çıplak göz ve dermatoskopla yapılan muayenede melanom şüphesi uyandıran bir ben varsa bunun kesin tanısı benin çıkartılıp patolojik incelemeye gönderilmesiyle sağlanmaktadır. Ancak her benin cerrahi olarak çıkarılıp patolojik incelemeye gönderilmesi gerekmemektedir. Dermatoloji uzmanı tarafından çıkarılmayı gerektirecek kriterlere sahip olmayıp ancak yine de izlenmesine karar verilen benler için hasta periyodik kontrollere çağrılır.

– Kinik tedavi nasıl olmalıdır?
Benler, malin melanoma dönüşme ihtimalleri varsa cerrahi olarak çıkarılırlar.
Tedavi için ilk olarak ne tür bir benin söz konusu olduğu tespit edilmelidir. Bazı deri lezyonları ilaçla tedavi edilirken, benlerin çoğu ancak kesilerek çıkarılabilmektedir. Bunun için de mutlaka bir dermatoloji uzmanına başvurmak gerekiyor. Çıkarma işlemi için ise benin çevresine iğneyle lokal anestezi yapılıyor ve işlem gerçekleştiriliyor.

Dermatolog Dr. Günnur Önarslan